Sự thật về tư tưởng: 'phụ nữ thích trai hư hơn trai tốt'

Trong mối quan hệ nam nữ, bên cạnh tư tưởng nhị nguyên về alpha-beta male còn tư tưởng nhị nguyên khác về trai tốt-trai hư. Nó mang niềm tin rằng trai tốt với những tính cách được cho là tốt như dễ tính, ân cần, thật thà sẽ thất bại trong việc tìm kiếm mối quan hệ, còn trai hư với những tính cách được cho là xấu như thao túng, ích kỉ, bất cần thì lại thành công.

Đi xa hơn, nhiều nhóm người mang niềm tin rằng phụ nữ thật sự không tự biết họ cần gì và lời nói của họ không mấy đáng tin, qua việc tuy phụ nữ miệng nói thích trai tốt nhưng trong thực tế họ lại chọn trai hư. Do đó, niềm tin của những nhóm người này vô hình trung hạ thấp giá trị của trai tốt và hạ thấp độ tin cậy trong lời nói (và cả cảm nhận, quan điểm, suy nghĩ) của phụ nữ.

Bài viết này sẽ chỉ ra đâu là sự thật và đâu là huyễn tưởng quanh những tư tưởng này.

Câu nói “Trai tốt về bét” bắt nguồn từ cơ sở nào?

Tư tưởng hạ thấp giá trị của trai tốt trở nên phổ biến đến mức đã có câu nói riêng dành cho nó: “Trai tốt về bét” (Nice guys finish last), mức độ phổ biến của câu nói này là không nhỏ, Google trả về 433000 kết quả trong vài phần giây và giới giải trí như Youtuber Nigahiga đã từng cho câu nói này vào MV trên Youtube từ năm 2011.

Sau nhiều tra cứu, chúng tôi phát hiện câu nói này có nguồn gốc từ lĩnh vực thể thao, thay vì lĩnh vực tán tỉnh như hiện giờ nó hay được dùng. Tác giả của nó là huấn luyện viên bóng chày người Mĩ Leo Durocher với nguyên văn là: “Nhìn họ kìa. Họ đều là trai tốt cả, nhưng họ sẽ về bét. Trai tốt. Về bét.”

Bối cảnh của câu nói này là vào ngày 6, tháng Bảy, năm 1946 khi Durocher đang làm huấn luyện viên cho đội bóng chày Brooklyn Dodgers, câu nói của ông hướng vào đội bóng đối thủ New York Giants. Sở dĩ Durocher gọi đối thủ là trai tốt (nice guys) bởi ông nổi tiếng với cách huấn luyện cho cầu thủ chơi bóng một cách mạnh bạo, quyết liệt, nhìn chung được coi là cách chơi đối lập với “nice” (có thể hiểu trong thể thao với nghĩa “hiền”). Câu nói này nhanh chóng được các nhà báo chạy tít “Trai tốt về bét” và bắt đầu lan truyền từ đó.

Như vậy, chúng ta có thể thấy câu nói này bắt nguồn từ một dự đoán kết quả bóng chày của một huấn luyện viên. Dự đoán ấy chỉ là một câu nói ứng biến nhất thời dành cho cánh báo chí, chứ không có bất kì cơ sở khoa học nào từ người nói và ở thời điểm nói ra. Chỉ đến sau này, khi câu nói trở nên quá phổ biến trong mối quan hệ nam nữ, giới khoa học mới bắt đầu vào cuộc nhằm làm sáng tỏ tính đúng đắn của nó trong mối quan hệ này.

Liệu phụ nữ có thật sự nghĩ một đằng, làm một nẻo?

Đã có nhiều nghiên cứu cho thấy những tính cách được coi là gắn liền với trai tốt như lòng vị tha là ưu thế để xây dựng mối quan hệ cả ngắn hạn lẫn dài hạn với phụ nữ, theo nghiên cứu công bố năm 2010 của Pat Barclay. Nghiên cứu năm 1999 của Burger và Cosby cho biết nhạy cảm và dễ tính là tính cách phụ nữ mong muốn ở đối tác, trong khi thống trị và khắt khe thì không, như chúng tôi đã trình bày ở bài về alpha male. Tuy nhiên các nghiên cứu trên còn hạn chế khi chưa có cơ chế hạn chế thiên kiến hòa nhập xã hội (social-desirability bias), đó là xu hướng người được khảo sát trả lời theo hướng được xã hội nhìn nhận là tốt đẹp thay vì trả lời đúng theo mong muốn của bản thân.

Năm 2003, Urbaniak và Kilmann tiến hành nghiên cứu mới sử dụng một số kĩ thuật để hạn chế thiên kiến hòa nhập xã hội như kĩ thuật bổ nhiệm (nominative technique), trong đó người tham gia khảo sát được thỉnh ý về hành vi áp dụng cho người khác thay vì bản thân, kĩ thuật sử dụng câu trả lời tự luận (free response) thay vì chỉ trả lời trắc nghiệm, và bóc tách mối quan hệ mà những phụ nữ tham gia khảo sát muốn có với đối tượng là dạng quan hệ nào trong số sau: đối tác hôn nhân, người yêu lâu dài, người bạn thuần khiết, đối tác tình dục, đối tác tình một đêm.

Thí nghiệm như sau, người được khảo sát cho xem một kịch bản gameshow hẹn hò, trong đó Susan là cô gái đang chọn người yêu giữa 2 chàng trai là Michael và Todd. Michael là nhân vật làm tiêu chuẩn để so sánh trong thí nghiệm và chỉ có một miêu tả, Todd sẽ có ba miêu tả khác nhau trong 3 tình huống. Các phụ nữ được khảo sát sẽ đọc 3 tình huống và chọn giúp Susan đâu là anh chàng xứng đáng nhất.

Kịch bản của các đoạn hội thoại diễn ra như sau:

SUSAN: Thế nào là “đàn ông thực thụ”? Anh có thuộc nhóm đó không?

MICHAEL: Đàn ông thực thụ là người bình thản. Họ không để nhân thế làm họ muộn phiền. Họ tự tin, cứng rắn, luôn giữ thái độ tích cực. Họ cũng lão luyện trong việc hôn nữa. Chắc chắn anh thuộc nhóm đó rồi.

(Tình huống 1 – Todd-tốt) TODD: Đàn ông thực thụ là người nhạy cảm với cảm xúc bản thân và đối tác. Họ tốt bụng, chu đáo và không theo đuổi hình mẫu nam giới thống trị. Họ cũng cần thành thạo chuyện giường chiếu và ưu tiên khoái lạc của người yêu lên trước. Chắc chắn anh thuộc nhóm đó rồi.

(Tình huống 2 – Todd-trung lập) TODD: Đàn ông thực thụ biết mình muốn gì và biết cách đạt được điều mình muốn. Họ làm và chơi đều hết mình, họ tử tế với người phụ nữ họ yêu. Họ cũng thành thạo chuyện giường chiếu nữa. Chắc chắn anh thuộc nhóm đó rồi.

(Tình huống 3 – Todd-hư) TODD: Đàn ông thực thụ biết mình muốn gì và biết cách đạt được điều mình muốn. Họ tự biết mình là ai, nhưng họ luôn khiến người khác phải tò mò và kiêng nể, họ không theo đuổi hình mẫu lâm li cảm động. Họ cũng cần thành thạo chuyện giường chiếu và nói cho đối tác biết mình muốn gì. Chắc chắn anh thuộc nhóm đó rồi.

Đầu tiên nhóm nghiên cứu thống kê khi người tham gia khảo sát được yêu cầu chọn giúp Susan. Kết quả lựa chọn các hình mẫu Todd trên mối tương quan với Michael là: 81% chọn Todd-tốt, 33% chọn Todd-trung lập, 7% chọn Todd-hư*.

*[100% chia đều cho Michael và Todd-bất kỳ. Chẳng hạn, ở kịch bản có Todd-hư, chỉ 7% chọn Todd nhưng đến 93% còn lại chọn Michael; ở kịch bản Todd-tốt, Michael lại không còn hấp dẫn nữa].

Sau đó nhóm nghiên cứu yêu cầu các phụ nữ chọn hình mẫu Todd cho bản thân mình (vẫn trên mối tương quan với Michael), kết quả là: 69% chọn Todd-tốt, 33% chọn Todd-trung lập, 7% chọn Todd-hư.

Đánh giá ban đầu, chúng ta thấy tuy số liệu có thay đổi nhỏ nhưng thứ hạng vẫn giữ nguyên. Hình mẫu được ưa chuộng nhất là Todd-tốt, rồi đến Todd-trung lập, cuối cùng là Todd-hư. Nghiên cứu trước này cho thấy sở thích của phụ nữ vẫn giống với nhiều nghiên cứu trước, nhưng ở đây còn cho thấy thêm rằng hành vi của phụ nữ tương đồng với sở thích của họ.

Tiếp đến câu hỏi trắc nghiệm về 5 dạng của mối quan hệ, được trả lời trắc nghiệm trên thang Likert 7 điểm, kết quả cho thấy với 4 mối quan hệ: đối tác hôn nhân, người yêu lâu dài, người bạn thuần khiết, đối tác tình dục, kết quả đều cho thấy Todd-tốt xếp thứ nhất, Todd-trung lập thứ hai, Todd-hư xếp cuối. Cụ thể trong 4 mối quan hệ ấy, Todd-tốt được đánh giá 5-6 điểm, Todd-trung lập 3-4 điểm, Todd-hư 1-3 điểm. Duy có mối quan hệ thứ 5: đối tác tình một đêm, Todd-trung lập đứng thứ nhất với 4 điểm, Todd-tốt và Todd-hư cùng đứng thứ hai với 3 điểm.

Ở mối quan hệ tình một đêm, hình mẫu Todd-trung lập, tức hình mẫu bớt tốt một chút, đã có ưu thế, đồng thời Todd-hư có đủ ưu thế để lên ngang bằng với Todd-tốt. Đến đây ta lại tiếp tục thấy nghiên cứu này cho kết quả khá tương đồng với nhiều nghiên cứu trước khi tuyên bố rằng trai hư có ưu thế với những mối quan hệ ngắn hạn thuần tuý tình dục (điều này chúng tôi sẽ trình bày ở phần sau).

Đồng thời ta cũng thấy rằng phụ nữ thật sự hiểu họ cần gì trong mối quan hệ và với từng mối quan hệ thì mức độ ưu tiên đối tượng của họ sẽ thay đổi, chứ không phải như huyễn tưởng truyền miệng rằng phụ nữ không biết mình cần gì trong thực tế và nghĩ một đằng, làm một nẻo.

Cuối cùng, khi xếp loại từng hình mẫu Todd với 7 tính cách (tử tế, kích động, thông minh, dễ tính, quyết đoán, chân thành, hài hước), ta có kết quả Todd-tốt đứng đầu ở tính cách: tử tế, thông minh, chân thành; Todd-trung lập đứng đầu ở tính cách: kích động, dễ tính, quyết đoán, hài hước; Todd-hư không đứng đầu ở tính cách nào cả.

Đến đây chúng ta hiểu rằng khi bóc tách từng tính cách của mẫu hình, phụ nữ hiểu rằng mỗi mẫu hình đều có ưu nhược điểm riêng. Tuy nhiên, quan trọng là đa số phụ nữ vẫn quyết định ưu tiên chọn mẫu hình Todd-tốt làm đối tác ở 4/5 mối quan hệ, và đặc biệt khi so sánh Todd-tốt với Todd-hư, ưu thế hoàn toàn nghiêng về Todd-tốt, bởi Todd-hư không được xếp cao hơn Todd-tốt ở bất cứ mặt nào.

Ngoài ra, thí nghiệm thứ hai của Urbaniak và Kilmann, khảo sát trên 194 phụ nữ, quanh vấn đề vẻ đẹp ngoại hình và lòng tử tế ảnh hưởng thế nào đến việc chọn đối tác, thí nghiệm này vẫn dựa trên phương pháp của thí nghiệm trước. Kết quả, nói một cách ngắn gọn thì ngay cả khi Michael có ưu thế về ngoại hình thì đa số phụ nữ vẫn ưu tiên Todd-tốt hơn cả.

Đâu là sự thật trong niềm tin trai hư thu hút phụ nữ?

Trước tiên phải xác định “thu hút” ở đây mang nghĩa như thế nào. Nếu mang nghĩa là trai hư sở hữu hình mẫu lí tưởng mà phụ nữ ao ước thì không, bởi rất nhiều nghiên cứu chúng tôi đã trình bày bên trên không ủng hộ tuyên bố này. Nếu nó mang nghĩa là trai hư có số bạn tình để quan hệ tình dục nhiều hơn trai tốt thì đúng là như vậy.

Theo một loạt nghiên cứu của nhóm 4 nhà nghiên cứu, thì những người mang bộ ba tính cách đen tối (dark triad) gồm: tính ái kỉ (narcissism), thái nhân cách (psychopathy), tính xảo quyệt (machiavellianism) có xu hướng ưa chuộng việc giao phối ngắn hạn và lợi dụng bạn tình (nghiên cứu 2009), tiêu chuẩn chọn bạn tình để giao phối của họ cũng rất thấp (2011), họ có xu hướng giao phối lén lút với bạn tình của người khác (2010).

Như vậy ta đã biết rằng trai tốt và trai hư sống trong 2 “lãnh địa” khác nhau: mối quan hệ dài hạn với tình dục độc quyền, và mối quan hệ ngắn hạn với tình dục lang chạ. Cạnh đó, những hình mẫu phụ nữ nào có xu hướng bước vào mối quan hệ ngắn hạn và lang chạ của trai hư? Theo một nghiên cứu năm 2018 của Árpád Csathó và Béla Birkás, những phụ nữ có tuổi thơ thiếu sự chăm sóc, khó lường, bị bạo hành, phải trưởng thành sớm, thì thường có xu hướng tìm kiếm các mối quan hệ xã hội chóng vánh, ngắn hạn, độc hại. Đây chính là “lãnh địa” của các trai hư.

Nhìn chung, do sự khác biệt ở tính cách và cách sống giữa hai nhóm trai hư và trai tốt nên trai hư thường có nhiều bạn tình hơn. Mặt khác, do đặc điểm chọn bạn tình để giao phối với tiêu chuẩn thấp của trai hư nên điều này tạo cảm giác với nhóm người này rằng phụ nữ là sinh vật ngớ ngẩn và dễ bị lợi dụng. Việc nhiều cô gái từng đau khổ vì trai hư cũng trở nên dễ hiểu khi ta biết rằng đặc điểm của nhóm trai hư là ưa chuộng việc giao phối nhiều, ngắn hạn và không muốn gắn kết lâu dài với bạn tình.

Mặc dù có những ưu thế về giao phối và duy trì nguồn gien như vậy nhưng chúng ta vẫn thấy rằng hình mẫu trai hư, với bộ ba tính cách đen tối, không được ủng hộ trên phương diện xã hội, và không được nhân rộng trên phương diện tiến hoá. Lý thuyết trò chơi có thể đưa câu trả lời quanh vấn đề này cho chúng ta. Trong bộ phim tài liệu năm 1986 “Trai tốt về nhất” (Nice Guys Finish First) của Richard Dawkins, ông dựa trên chiến lược ăn miếng trả miếng của bài toán song đề tù nhân để kết luận rằng tiến hóa ủng hộ hành vi hợp tác thay vì ích kỉ, bởi hợp tác mang lại lợi nhuận cao nhất cho tất cả mọi người.

Song đề tù nhân: Có 2 tên tội phạm bị nhốt riêng để hỏi cung. Biết rằng nếu cả hai cùng im lặng thì mỗi tên ngồi tù 2 năm, nếu cả hai cùng tố cáo thì mỗi tên ngồi tù 5 năm, nếu một tên im lặng, một tên tổ cáo thì tên im lặng ngồi tù 10 năm còn tên tố cáo được thả tự do ngay.

Ở đây im lặng được coi là hành động hợp tác, tố cáo là hành động ích kỷ. Nếu chỉ được chơi 1 lần, lựa chọn tốt nhất cho 2 tên tội phạm luôn là tố cáo nhau (hành động ích kỷ), nhưng nếu được chơi nhiều lần, chúng sẽ dần học cách tin tưởng nhau để im lặng (hợp tác). Và hợp tác là chiến lược tốt nhất cho chúng (cả hai đều ngồi tù số năm ít nhất). Khuyến cáo độc giả nên đọc thêm tuần chủ đề Lý thuyết trò chơi của chúng tôi để hiểu rõ hơn phần này.

Tóm lại, theo Richard Dawkins, có 4 điều kiện để chiến lược hợp tác thật sự hiệu quả và được vận hành trong xã hội là: Trừ khi bị khiêu khích, người chơi luôn hợp tác; Nếu bị khiêu khích, người chơi sẽ trả đũa; Người chơi có lòng vị tha cao để tiếp tục hợp tác khi đã ngừng bị khiêu khích; Người chơi được chơi nhiều lần. Trong lịch sử 300 nghìn năm tuổi của giống loài chúng ta thì trò chơi sẽ được chơi cực nhiều lần và tính ích kỉ sẽ gây ra thiệt hại rất lớn, cũng như tính hợp tác đem về ưu thế khổng lồ. Và xã hội đề cao tính hợp tác hiện nay chính là minh chứng cho nó. Đừng quên rằng hầu như toàn bộ các loài khác rất hạn chế tin tưởng với những cá thể (bất kể cùng hay khác loài) khi chúng gặp nhau lần đầu, nhưng con người thì có, đôi lúc còn đến mức mù quáng, nghĩa là loài người và xã hội loài người đã học được bài học này sau hàng trăm nghìn năm chung sống.

Và cuối cùng, ta cần sự tinh tế để nhận ra đâu là trai tốt thật sự và đâu là trai hư đóng giả trai tốt. Một người mang biểu hiện của trai tốt không nhất thiết có bản chất tốt. Hành động tử tế xuất phát từ lòng tốt đối với phụ nữ sẽ rất khác hành động tử tế xuất phát từ ham muốn thống trị và giao phối với họ. Cũng như hành động luôn luôn nhường nhịn không phải là tốt, phải biết ăn miếng trả miếng thì mới khiến các cá nhân khác hợp tác, từ đó tạo ra lợi ích cho tất cả.

Nhưng dù sao đi nữa, trai tốt cùng những tính cách đặc trưng của họ như vị tha, hợp tác, dễ tính vẫn luôn là giá trị cốt lõi để tạo nên nền văn minh, mối quan hệ dài hạn vẫn đã và đang cần thiết cho xã hội loài người vốn rất cần hợp tác. Những tính cách như ích kỉ, ái kỉ, xảo quyệt tuy mang ưu thế cho một cá nhân nhưng không tốt cho xã hội, đặc biệt là khi tính cách ấy để lại nỗi đau cho người khác. Mối quan hệ ngắn hạn và giao phối số lượng lớn chưa phải là yếu tố ưu tiên với nền văn minh, ít nhất cho đến bây giờ.

Sự tồn tại tương đối ổn định của một nhóm thiểu số trai xấu (hay người xấu nói chung) là một hiện tượng xã hội phức tạp, nhưng dưới góc nhìn của tiến hóa, có thể xem đây là một dạng chiến lược lợi dụng lỗ hổng của những chiến lược khác và khoảng trống nhất định của xã hội. Chúng tôi đã có đề cập đến điều này ở bài viết về chiến thuật “kéo, búa, bao”, nhiều loài (như một số loài thằn lằn và tinh tinh), vốn luôn tồn tại một nhóm các cá thể chuyên lén lút “đi đêm” với bạn tình của các con khác (đặc biệt của các con đầu đàn sở hữu nhiều bạn tình) đơn giản do chúng có thể làm thế mà không cần phải bỏ ra quá nhiều nỗ lực (tất nhiên sau khi cân đo đong đếm với rủi ro thì hiệu quả không hơn các chiến lược khác).

Sự tồn tại của trai hư trong xã hội loài người cũng có chút điểm tương đồng, vì ngay cả khi đó không phải quy chuẩn chung của xã hội, chỉ cần có một “thị phần” đối tác thiểu số vừa đủ, đã đủ để tạo động lực để hình thành nên một nhóm thiểu số trai hư khai thác nó. Sự tồn tại của một nhóm nào đó, đặc biệt là các nhóm thiểu số, đôi lúc hiển nhiên đến mức chẳng có gì phải quá bất ngờ, đặc biệt trong bối cảnh xã hội (với giáo dục, kinh tế, chính trị, văn hóa) vẫn chưa hoàn chỉnh như ngày nay.

Nhưng theo đuổi, hướng đến và quá chú ý đến một nhóm thiểu số chắc chắn không phải một hành vi khôn ngoan, ngay từ khía cạnh toán học. Mọi người đôi lúc bị chính mối quan tâm đầy ngây thơ của bản thân che mờ đi sự thật. Sự thật là khi nhìn vào thế hệ đi trước, bạn sẽ thấy rất ít sự hiện diện của trai hư, bất kể đó là thế hệ ông bà, bố mẹ hay anh chị. Sự thật là câu nói “Trai tốt về bét” gây chú ý vì nó vô lí và phản trực giác, trái với những gì vẫn xảy ra phổ biến. Sự thật là trai hư, hay chiến lược trong mối quan hệ ngắn hạn của họ, chỉ là một nhóm thiểu số yếu ớt chống cự lại với xã hội ngập tràn người tử tế và những mối quan hệ gắn kết lâu dài.

Thực ra chúng tôi viết bài này không nhằm giảng lại bài học đạo đức về việc phải cư xử thế nào và sống ra sao hay ngăn cản ai đó trở thành trai hư, ngăn cản ai đó yêu thích trai hư. Chúng tôi không quan tâm lắm. Chỉ là nếu bạn định trở thành trai hư hoặc quan tâm đến vấn đề này, hãy hiểu rằng đây là một chiến lược yếu thế, thiểu số và đặc thù, chẳng có gì kì diệu hay đặc biệt. Mọi thứ đã hiện diện rõ qua những con số được đề cập phía trên.

Và quan trọng nhất, đừng nhét chữ vào mồm phụ nữ, tự huyễn hoặc rằng họ thích gì và không thích gì.