Không ai biết chính xác làm thế nào hoặc khi nào cà phê được phát hiện, mặc dù có nhiều truyền thuyết về nguồn gốc của nó. Trong bài viết này, hãy cùng Menback điểm lại một vài dấu mốc về sự phát triển của văn hóa cà phê trên thế giới và Việt Nam.
Lịch sử phát triển của cà phê
1. Một huyền thoại người Ethiopia
Cà phê được trồng trên toàn thế giới có thể theo dõi di sản của nó từ nhiều thế kỷ trước ở những khu rừng cà phê cổ xưa trên cao nguyên Ethiopia. Ở đó, truyền thuyết nói rằng người chăn dê Kaldi lần đầu tiên phát hiện ra tiềm năng của những hạt nhân đáng quý này.
Câu chuyện kể rằng Kaldi đã phát hiện ra cà phê sau khi anh nhận thấy rằng sau khi ăn quả mọng từ một loại cây nào đó, những con dê của anh trở nên tràn đầy năng lượng đến mức chúng không muốn ngủ vào ban đêm.
Kaldi đã báo cáo những phát hiện của mình cho vị Quản nhiệm của tu viện địa phương, người đã làm ra thức uống từ một loại quả mọng và thấy rằng nó giúp ông ấy tỉnh táo trong suốt những giờ cầu nguyện dài buổi tối. Người Quản nhiệmu chia sẻ khám phá của mình với các nhà tu khác trong tu viện, và kiến thức về các loại quả mọng tràn đầy năng lượng bắt đầu lan truyền.
Câu chuyện dần di chuyển về phía đông và đến bán đảo Ả Rập, nó bắt đầu một hành trình mang những hạt cà phê này ra toàn cầu.
2. Bán đảo Ả Rập
Trồng và buôn bán cà phê bắt đầu trên Bán đảo Ả Rập. Vào thế kỷ 15, cà phê đã được trồng ở quận Yemeni, Ả Rập và đến thế kỷ 16, nó đã được biết đến ở Ba Tư, Ai Cập, Syria và Thổ Nhĩ Kỳ.
Cà phê không chỉ được thưởng thức trong nhà, mà còn ở nhiều quán cà phê công cộng – được gọi là qahveh khaneh – bắt đầu xuất hiện ở các thành phố trên khắp Cận Đông (Near East). Sự phổ biến của các quán cà phê là vô song và mọi người thường lui tới chúng cho tất cả các loại hoạt động xã hội.
Khách hàng không chỉ uống cà phê và tham gia vào cuộc trò chuyện, mà họ còn nghe nhạc, xem người biểu diễn, chơi cờ và cập nhật tin tức. Những quán cà phê nhanh chóng trở thành một trung tâm quan trọng để trao đổi thông tin mà họ thường được gọi là Trường học khôn ngoan (Schools of the Wise).
Với hàng ngàn người hành hương viếng thăm thánh địa Mecca mỗi năm từ khắp nơi trên thế giới, kiến thức về loại cà phê – mệnh danh rượu vang này của Araby đã bắt đầu lan truyền.
3. Cà phê đến châu Âu
3. Cà phê đến châu ÂuKhách du lịch châu Âu đến vùng Cận Đông đã mang về những câu chuyện về một loại đồ uống đen khác thường. Đến thế kỷ 17, cà phê đã tìm đường đến châu Âu và trở nên phổ biến trên khắp lục địa.
Một số người đã phản ứng với đồ uống mới này với sự nghi ngờ hoặc sợ hãi, gọi đó là phát minh đắng của Satan (bitter invention of Satan). Các giáo sĩ địa phương đã lên án cà phê khi chúng xuất hiện ở Venice năm 1615. Cuộc tranh cãi lớn đến nỗi Giáo hoàng Clement VIII đã được yêu cầu can thiệp. Ngài quyết định nếm thử đồ uống cho mình trước khi đưa ra quyết định, và thấy đồ uống rất thỏa mãn đến nỗi ngài đã phê duyệt.
Bất chấp những tranh cãi như vậy, các quán cà phê đã nhanh chóng trở thành trung tâm hoạt động xã hội và giao tiếp ở các thành phố lớn của Anh, Áo, Pháp, Đức và Hà Lan. Ở Anh, các “Trường đại học một xu” (penny universities) nổi lên, chúng được gọi như vậy là vì với một đồng xu người ta có thể mua một tách cà phê và tham gia vào cuộc trò chuyện đầy phấn khích.
Cà phê bắt đầu thay thế đồ uống thông thường vào bữa sáng thời bấy giờ là bia và rượu vang. Những người uống cà phê thay cho rượu bắt đầu một ngày một cách tỉnh táo và tràn đầy năng lượng, và không ngạc nhiên, chất lượng công việc của họ được cải thiện rất nhiều.
Vào giữa thế kỷ 17, có hơn 300 quán cà phê ở Luân Đôn, nhiều trong số đó đã thu hút những khách hàng quen thuộc, bao gồm thương nhân, chủ hàng, môi giới và nghệ sĩ. Nhiều doanh nghiệp phát triển từ những quán cà phê chuyên dụng này.
4. Thế giới mới: cà phê đến Mỹ
Vào giữa những năm 1600, cà phê được người Anh mang đến New Amsterdam, sau này được người Anh gọi là New York.
Mặc dù các quán cà phê nhanh chóng xuất hiện, trà vẫn tiếp tục là thức uống được ưa chuộng ở Thế giới mới cho đến năm 1773, khi thực dân nổi dậy chống lại một loại thuế nặng đối với trà do vua George III áp đặt. Cuộc nổi dậy, được gọi là Tiệc trà Boston (Boston Tea Party), giúp thay đổi sở thích uống rượu của người Mỹ thành cà phê.
“Cà phê – thức uống yêu thích của thế giới văn minh”.
– Thomas Jefferson –
5. Đồn điền cà phê trên khắp thế giới
Khi nhu cầu về cà phê tiếp tục lan rộng, đã có sự cạnh tranh khốc liệt để phát triển cà phê bên ngoài Ả Rập.
Người Hà Lan cuối cùng đã có cây con vào nửa cuối thế kỷ 17. Những nỗ lực đầu tiên của họ để trồng chúng ở Ấn Độ đã thất bại, nhưng họ đã thành công với những nỗ lực của họ ở Batavia, trên đảo Java, Indonesia.
Các nhà máy phát triển mạnh và chẳng mấy chốc người Hà Lan đã có một nền thương mại & sản xuất phát triển về cà phê. Sau đó, họ mở rộng việc trồng cây cà phê đến các đảo Sumatra và Celebes (Indonesia).
6. Cây cà phê đến châu mỹ
Năm 1714, Thị trưởng Amsterdam tặng một món quà là cây cà phê cho vua Louis XIV của Pháp. Nhà vua ra lệnh cho nó được trồng trong Vườn Bách thảo Hoàng gia ở Paris. Năm 1723, một sĩ quan hải quân trẻ, Gabriel de Clieu có được một cây giống từ vườn của nhà vua. Trải qua một chuyến đi đầy thử thách với thời tiết khủng khiếp, một kẻ phá hoại đã cố gắng phá hủy cây giống và một cuộc tấn công cướp biển, anh ấy đã vận chuyển cây giống an toàn đến đảo Martinique (thuộc Pháp), vùng biển Caribbean.
Sau khi được trồng, cây giống không chỉ phát triển mạnh mà còn được ghi nhận với sự lan rộng của hơn 18 triệu cây cà phê trên đảo Martinique trong 50 năm sau đó. Điều đáng kinh ngạc hơn nữa là cây giống này là cha mẹ của tất cả các cây cà phê trên khắp vùng Caribbean, Nam và Trung Mỹ.
Cà phê Brazil nổi tiếng có sự tồn tại của Francisco de Mello Palheta, người được hoàng đế gửi đến Guiana (thuộc Pháp) để lấy cây giống cà phê. Người Pháp không sẵn lòng chia sẻ, nhưng vợ của Thống đốc Pháp, bị quyến rũ bởi vẻ ngoài điển trai của anh ta, đã tặng anh ta một bó hoa lớn bên trong có đủ hạt cà phê giống để bắt đầu một ngành công nghiệp hàng tỷ đô la ngày nay.
Các nhà truyền giáo và khách du lịch, thương nhân và thực dân tiếp tục mang hạt cà phê đến vùng đất mới, và cây cà phê được trồng trên toàn thế giới. Các đồn điền được thành lập trong các khu rừng nhiệt đới tráng lệ và trên vùng núi cao hiểm trở. Một số cây trồng phát triển mạnh mẽ, trong khi một số khác có cuộc đời ngắn ngủi. Các quốc gia mới được thành lập trên nền kinh tế cà phê. Vào cuối thế kỷ 18, cà phê đã trở thành một trong những cây trồng xuất khẩu có lợi nhuận cao nhất thế giới. Sau dầu thô, cà phê là mặt hàng được tìm kiếm nhiều nhất trên thế giới.
7. Cà phê đến Việt Nam
Năm 1857, cây cà phê theo những linh mục truyền giáo vào Việt Nam, lần đầu tiên được trồng tại tỉnh Hà Nam, Bố Trạch, tỉnh Quảng Trị. Những cây cà phê Arabica đầu tiên được trồng tại đây. Năm 1908, sau một thời gian người Pháp thấy giống cà phê Arabica không mang lại hiệu quả kinh tế cao vì vậy đã đưa giống cà phê Robusta từ Congo vào trồng ở Tây Nguyên. Tại đây, cây cà phê phát triển rất mạnh mẽ, diện tích cây cà phê ngày càng tăng. Và Tây Nguyên trở thành khu vực có diện tích trồng cà phê robusta lớn nhất nước ta cả về quy mô và danh tiếng.
—
Tạp chí Đàn ông Menback
Theo: Đỗ Duy Thanh
Nguồn: Hiệp hội cà phê Hoa Kỳ
