Có bao giờ bạn tự hỏi: Trung Hoa, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam, bốn quốc gia Á Đông cùng chia sẻ nền tảng văn hóa chữ Hán đang ở đâu trên bản đồ văn minh thế giới?
Không phải ngẫu nhiên mà người ta gọi đây là “Tứ đại đồng văn”, nhóm bốn quốc gia cùng chung một dòng chảy văn hóa lịch sử, tư tưởng, triết học, phong tục, thẩm mỹ, ẩm thực và chữ viết. Trải qua hàng ngàn năm, tuy mỗi nước có bước phát triển và con đường riêng, nhưng “chất đồng văn” ấy vẫn là điểm gắn kết sâu sắc, tạo nên một trong những vùng văn hóa độc đáo nhất thế giới: vùng văn hóa Hán học.
Một nền tảng chung: chữ Hán, tư tưởng Nho gia và văn hóa đũa
Trung Hoa là cái nôi khởi nguồn. Nhưng Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam, mỗi nước đều từng “du học văn hóa” từ Thiên triều, rồi phát triển thành bản sắc riêng.
Nhật Bản tạo ra Kanji, Hàn Quốc sáng tạo Hanja, Việt Nam có chữ Nôm. Dù ngày nay mỗi nước đã hiện đại hóa chữ viết theo cách riêng (Việt Nam theo mẫu tự Latin, Hàn dùng Hangul), nhưng sự tương đồng trong cách phát âm, tư duy và diễn đạt vẫn rất rõ nét.
Tư tưởng Nho giáo, Khổng – Mạnh, những điển tích như Tam Quốc, Tây Du, Thủy Hử, cách ứng xử trong gia đình và xã hội, hình ảnh cha mẹ, tổ tiên, tôn sư trọng đạo, bữa ăn dùng đũa và mâm cơm sum họp, tất cả đều phản ánh một trục văn hóa chung, có gốc là Trung Hoa nhưng đã chảy xuyên suốt cả Đông Á.
Trung Quốc: Thiên hạ là của người biết chờ đợi
Trung Quốc, nền văn minh duy nhất của loài người có lịch sử liên tục 5000 năm không bị đứt đoạn. Trong khi Ai Cập, Lưỡng Hà, Hy Lạp đều đã hóa cổ tích thì Trung Hoa vẫn hiện diện sừng sững.
Vĩ đại không chỉ vì lâu đời, mà vì đây là một quốc gia có khả năng kết tinh và hấp thụ tất cả. Từ triết học đến lịch sử, từ văn học đến y học, từ tư tưởng trị quốc đến cách ăn, ở, sống… đều tạo ra một ngân hàng văn minh đồ sộ mà bất kỳ quốc gia nào cũng có thể tìm thấy điều hữu ích để học hỏi.
Điểm yếu của Trung Quốc như bao người nói, là khả năng chiến đấu. Dễ bị đánh bại: từ Mông Cổ, Mãn Thanh, Nhật Bản, cho đến cả Việt Nam. Nhưng điểm lợi hại chính là “dụng văn thắng võ”. Sau khi bị xâm lược, Trung Quốc hấp thụ ngược lại kẻ thù bằng quyến rũ văn hóa. Thay vì trả thù bằng gươm giáo, họ chinh phục bằng tư tưởng và phong hóa.
Chữ “Thiên hạ” trong tư duy Trung Hoa không chỉ nói về đất đai, mà là một tầm nhìn vũ trụ quan. Họ không chỉ nghĩ cho hôm nay, mà nghĩ cho cả nghìn năm sau.
Nhật Bản: Con sói Đông Á và sự thần kỳ vươn lên
Nếu Trung Quốc là cây cổ thụ ngàn năm, thì Nhật Bản là một võ sĩ đạo tinh anh, lạnh lùng và sắc bén. Trong khi cả châu Á lụi tàn trước làn sóng công nghiệp hóa phương Tây, chỉ có Nhật dám bẻ lái lịch sử bằng quyết định mở cửa.
Từ một nước phong kiến, họ tiếp nhận kỹ thuật phương Tây, nhưng giữ nguyên tinh thần phương Đông. Thậm chí, họ còn đưa cả Tôn Tử và binh pháp Đông Á áp dụng vào nền kinh tế Mỹ bằng những vụ gián điệp và thương lượng khôn ngoan.
Chiến tranh Nga – Nhật 1905, lần đầu tiên một quốc gia châu Á đánh bại cường quốc châu Âu trong cuộc đấu tay đôi. Rồi đến Thế chiến II, Nhật lại trở thành trục phát xít cùng Đức và Ý. Sau thất bại, họ mất chưa tới 30 năm để vươn lên vị trí kinh tế số 2 thế giới, tạo ra cụm từ: “thần kỳ Nhật Bản”.
Điểm yếu? Có. Đạo đức giả, cúi đầu muộn màng sau những sự kiện thảm khốc. Nhưng cũng chính vì thế, người Nhật lại trở thành hình mẫu trong tư duy trật tự, lao động và ý thức cộng đồng, khiến cả thế giới phải khâm phục.
Hàn Quốc: Quốc gia nhỏ, tầm ảnh hưởng lớn
“Nhất Cao Ly, nhì Đại Việt”, một câu nói từ Thiên triều xưa. Nhưng Hàn Quốc ngày nay, đặc biệt là từ cuối thế kỷ 20 đến nay, mới thật sự “bật mode chiến thần”.
Họ không có lịch sử oanh liệt như ba nước còn lại. Nhưng bước vào kỷ nguyên toàn cầu hóa, Hàn Quốc là nước đi đầu trong việc xuất khẩu văn hóa.
Từ Samsung đối đầu Apple, đến Son Heung Min định nghĩa lại bóng đá châu Á, đến giải Oscar của “Ký sinh trùng”, hay làn sóng K-Pop với BTS, Black Pink… Hàn Quốc khiến thế giới quy phục bằng thẩm mỹ và văn hóa đại chúng.
Họ thượng đẳng? Có thể. Võ mồm? Cũng không sai. Nhưng chính sự tự tin có phần ngạo nghễ ấy giúp Hàn Quốc bứt phá khỏi mặc cảm “quốc gia nhỏ bé” để xác lập vị trí toàn cầu. Ngay cả người anh em Triều Tiên, dù bị cấm vận tơi tả, cũng tạo ra tên lửa, bom hạt nhân. Nếu mở cửa, chưa biết chừng sẽ trở thành cường quốc mới.
Việt Nam: Quốc gia của những cuộc chiến
Nếu bạn nghĩ Việt Nam không có cửa để “ngồi chung mâm” với ba nước còn lại, thì hãy nhớ: khả năng đánh nhau của người Việt là độc nhất vô nhị.
Đánh Tống, dẹp Nguyên, phá Minh, kháng Thanh, rồi đến Pháp, Mỹ, Campuchia, Trung Quốc năm 1979… Việt Nam không chỉ tồn tại – mà còn chiến thắng. Trong suốt chiều dài lịch sử, không quốc gia nào đánh nhau nhiều mà vẫn tồn tại mạnh mẽ như Việt Nam.
Chính vì vậy, ở những vùng đất xa xôi như Cuba, Syria, Palestine, Ukraine, mỗi khi cần nói về kháng chiến, người ta lại nhắc tới Việt Nam. Không ai khác, chỉ có Việt Nam là hình mẫu của sự kiên cường, bất khuất, không khuất phục dù kẻ thù là ai.
Điểm yếu? Có lẽ là việc nhầm lẫn giữa “tự ái dân tộc” và “tự hào dân tộc”. Hay so bì, dễ đố kỵ, và đôi khi thiếu tinh thần đoàn kết nội tại. Nhưng khi đất nước lâm nguy, người Việt lại biến đoàn kết thành vũ khí, tạo ra sức mạnh dời non lấp biển.
Vị trí thật sự của Tứ đại đồng văn là ở đâu?
Trên thế giới có vô vàn quốc gia, vô vàn liên minh văn hóa chính trị. Nhưng một khối văn hóa 4 quốc gia gắn bó sâu sắc trong cấu trúc tinh thần như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam là điều rất hiếm có.
Họ không chỉ là 4 quốc gia cầm đũa, mà còn là 4 thực thể tâm linh có chiều sâu lịch sử, triết học và tinh thần Á Đông mạnh mẽ nhất.
Chẳng phải ngẫu nhiên trong tác phẩm Chỉnh đề Việt Nam của mình, ông Ngô Đình Nhu từng xếp Việt Nam vào Đông Á thay vì Đông Nam Á. Bởi nếu xét về gốc rễ tư tưởng, ứng xử, mỹ học và văn hóa, Việt Nam cùng chung một dòng máu Hán học với ba quốc gia kia, chứ không cùng “mạch nhiệt đới” với những quốc gia ăn bốc phía nam.
Chất đồng văn – tấm vé hóa rồng
Chúng ta, người Việt, dù chưa có nền kinh tế mạnh như Nhật, chưa có sức ảnh hưởng văn hóa như Hàn, chưa có kho tàng văn minh đồ sộ như Trung Hoa, nhưng chúng ta có chất đồng văn – một di sản ngàn năm chưa bao giờ mất giá.
Và nếu có thể gột bỏ được tâm lý nhược tiểu, khai phá tiềm năng con người, giữ vững bản sắc mà vẫn mở lòng với thế giới, thì chẳng có gì ngăn được một ngày Việt Nam hóa rồng, hóa hổ, cùng ngồi ngang hàng với ba người anh em còn lại trong Tứ đại đồng văn.
Menback.com
