Chánh niệm thường được hiểu là “tập trung vào giây phút hiện tại…”, nhưng điều đó liệu đã là đúng? Hãy cùng Menback tìm hiểu đúng đắn, rõ ràng chánh niệm là gì qua bài viết sau đây.
Hôm nay lại bàn về năng lực định nghĩa: định nghĩa sai thì sẽ hành động sai. Tôi sẽ nói đi nói lại liên tục về năng lực này để chúng ta cùng luyện tập. Hãy rèn luyện một thói quen mới, đó là từ giờ cái gì cũng nên đặt câu hỏi là mình đã định nghĩa đúng và hiểu đúng về nó hay chưa. Bài viết này chúng ta cùng tìm hiểu về chánh niệm, để xem trước giờ bạn đã hiểu đúng hai chữ đang được rao giảng rất nhiều này hay chưa nhé.
Hiểu đúng về Chánh niệm?
Khi tìm hiểu về chánh niệm, bạn sẽ biết chánh niệm tiếng Trung là 正 念, tiếng Pali là sammā – sati, trong đó, chữ “sati” hay “niệm” chính là sự nhớ lại, hay sự tập trung lại vào hiện tại. Còn tiếng Anh dịch chữ niệm là “mindfulness“, có vẻ rộng nghĩa hơn, nhưng tôi hay dịch là “để tâm vào hiện tại”.
Dù là ngôn ngữ gì nhưng cốt lõi chỉ có một định nghĩa chánh niệm thôi, nên hiểu sai thì sẽ làm sai, hiểu đúng về chánh niệm thì sẽ mới có cơ hội tìm con đường thực hành đúng. Tôi quan sát cũng khá lâu, xem mọi người hay định nghĩa 2 chữ “chánh niệm” này như thế nào, nhưng đa phần sẽ rơi vào các cách hiểu sau:
- Chánh niệm là thân ở đâu thì tâm ở đó.
- Chánh niệm là sự tập trung vào giây phút hiện tại, tâm không phóng dật.
- Chánh niệm là sự nhớ lại.
Thật ra, các định nghĩa chánh niệm trên không sai nhưng nó chỉ đúng một nửa thôi, nhưng khi đúng một nửa mà áp dụng thì khả năng kết quả sẽ ra 50/50 không đúng. Vì sao? Để trả lời, tôi sẽ kể cho các bạn nghe một câu chuyện.
Thời còn ở Việt Nam, hôm đấy sáng sớm, tôi đang đi bộ ở khu bờ kè thì thấy 2 thanh niên đang rất “chánh niệm” làm gì đấy, nhìn kỹ thì ra “hai ông nội” đang “chuých mai thúy”. Dù đứng từ xa nhưng tôi vẫn cảm nhận được sự tập trung cao độ vào giây phút hiện tại của hai chuých thủ, gần như không hề dao động. Khi dòng người liên tục đi ngang qua, “hai bố” vẫn tâm bất biến giữa dòng đời vạn biến.
Nếu chỉ định nghĩa chánh niệm là “tâm ở đâu, thân ở đó” hay “tập trung vào giây phút hiện tại” thì ngoài các Thiền sư đắc đạo ra, thì chẳng ai qua được sự an trú vào hiện tại bằng các thanh niên trong “hội tuy má” đâu.
Tiếp nữa, có lần tôi hỏi vài bạn bên team tu tập, “thế các ông đi cướp giật hay ăn trộm có chánh niệm không?”. Không những có, mà lại rất tập trung nữa đằng khác, vì chỉ cần lệch vài giây hay trật động tác vài nhịp thì làm sao giật đồ được. Chưa kể có bị dân dí bắt thì phải siêu tập trung rồ xe bỏ chạy, làm sao thoát mà không té và đụng ai.
Đến đây, bạn nào còn thực hành “thân ở đâu, tâm ở đó” thì mới chỉ đúng phân nửa định nghĩa thôi, vì sự thật thì cũng có chánh niệm this và chánh niệm that. Bây giờ là lúc chúng ta tìm hiểu định nghĩa đúng về hai chữ “chánh niệm” này.
Chánh niệm là gì?
Chánh niệm nếu hiểu là sự tập trung vào hiện tại thì có thể sẽ là “tà niệm” – vẫn tập trung nhưng làm những điều trái tự nhiên. Đơn cử, các mấy bạn mê thiền định rồi tham đắm an trú trong hiện tại, hay để đắc thần thông, hoặc để chứng đắc tầng thiền định nào đó thì khả năng là tà niệm rất cao. Còn chánh niệm thực sự thì sao.
Chánh niệm nghĩa là sự tập trung vào hiện tại, sự nhớ lại hiện tại, sự biết rõ những gì đang diễn ra với động cơ là để làm những điều đúng tự nhiên, đúng với quy luật của vũ trụ.
Như vậy định nghĩa chánh niệm hiểu đúng phải là: Chánh niệm = sự tập trung vào hiện tại + động cơ đúng với tự nhiên vũ trụ.
Thực hành chánh niệm đúng như thế nào?
Chánh niệm đúng đắn, tiếng Anh dịch trọn nghĩa phải là “Right mindfulness” chứ không phải chỉ “mindfulness”. Chữ “Right”, dịch nhanh là đúng, tốt, thiện lành. Nhưng chúng ta cũng cần định nghĩa sâu hơn nữa: “thế nào là đúng tốt, thế nào là thiện lành”. Bởi vì, ở đời, có những việc chúng ta thấy rất thiện lành nhưng động cơ đằng sau thì không lành chút nào. Thời nào cũng thế, rất nhiều người nhân danh ‘cái tốt’ để đi tiêu diệt hay giải phóng ‘cái xấu’ nhưng bản chất chưa biết cái nào thực sự tốt, cái nào thực sự xấu.
Với tôi, thực hành chánh niệm thì thực hành chữ “niệm” không khó bằng thực hành chữ “chánh”. Tập trung vào hiện tại thì luyện một thời gian các bạn sẽ có niệm lực và định lực ở một mức độ cụ thể ngay thôi. Nhưng để biết cái gì thực sự là chánh thì chúng ta phải có “chánh kiến”, dịch nôm na là trí tuệ nhìn thấu bản chất và hiện tượng của mọi việc và mọi sự. Mà để có chánh kiến thì có khi không chỉ một đời người là xong đâu, các bạn cần chú ý.
Còn chưa xác định cái gì là “chánh” thì dù có cố tập trung vào hiện tại thì khả năng cao vẫn rơi vào tâm phóng dật như thường.
Các bạn thấy đấy, mới 2 chữ thế thôi mà không khéo còn làm sai, nên hãy tua lại hết những định nghĩa trong não các bạn đang có, thử ngẫm xem có bao nhiêu phần trăm là… đúng?!
Bây giờ thì bạn hãy đọc tiếp bài viết này nhé: Tu thân: đàn ông “tu” thế nào cho đúng?