Hệ lụy của việc bị Mỹ quy kết "thao túng tiền tệ"

Thông tin mạch lạc rõ ràng về câu chuyện Mỹ quy kết Việt Nam thao túng tiền tệ đang được cộng đồng quan tâm.

Hệ lụy của việc bị Mỹ quy kết là đối tác thương mại thao túng tiền tệ

Có 2 cơ quan có quyền quy kết (designate) một đối tác thương mại của Mỹ là thao túng tiền tệ (currency manipulation, tức là cố tình phá giá nội tệ để hàng hoá sản xuất ở nước mình rẻ hơn so với nước ngoài) nhằm đạt lợi thế không công bằng trong quan hệ thương mại với Hoa Kỳ. Đó là Bộ tài chính (US Treasury Department) và Đại diện Thương mại (USTR).

Quy kết thao túng tiền tệ là một công cụ lạc hậu, kém hiệu quả trong “kho tàng” các công cụ pháp lý của Mỹ (cả đơn phương và trong các cơ chế đa phương như WTO) để xử lý các tranh chấp thương mại. Chính vì thế mà nó chưa bao giờ được sử dụng. Chỉ đến khi Trump lên nắm quyền, các chuyên gia pháp lý của ông mới lôi công cụ này ra phủi bụi và mài dũa làm vũ khí chính để đánh các đối tác của mình.

Việc Bộ Tài chính quy kết một đối tác là thao túng tiền tệ không tự động đi kèm các biện pháp trừng phạt nào. Tuy nhiên, đó sẽ là một cơ sở pháp lý quan trọng (nhưng không phải duy nhất) để (1) Bộ Thương mại (Department of Commerce-DOC) quyết định điều tra và (có thể) áp thuế chống trợ cấp (countervailing duties-CVD) và (2) USTR khởi động một cuộc điều tra về hành vi cạnh tranh không lành mạnh của đối tác bị quy kết và (có thể) tăng thuế nhập khẩu mang tính trừng phạt (tariff).

Trong trường hợp của Việt Nam, hồi tháng 8 năm nay (2020), Bộ Tài chính Mỹ kết luận (determine) rằng Việt Nam đã can thiệp phá giá VND dẫn đến lợi thế không công bằng của mặt hàng lốp xe hạng nhẹ sản xuất ở Việt Nam nhập khẩu vào Mỹ. Trên cơ sở này, DOC đã tiến hành điều tra và ngày 4/11 có kết luận sơ bộ khẳng định vi phạm (affirmative preliminary dêtrmination). Đi kèm với kết luận sơ bộ này là lệnh của DOC yêu cầu Hải quan và Biên phòng thu tiền ký quỹ (cash deposit) từ các đơn vị nhập khẩu với tỉ lệ từ 6,23 – 10,08 tổng giá trị đơn hàng.

Cuộc điều tra này vẫn đang tiếp diễn và DOC dự kiến đưa ra kết luận cuối cùng vào giữa tháng 3/2021. Nếu kết luận cuối cùng vẫn là vi phạm thì vụ việc sẽ được đưa lên Uỷ ban Thương mại Quốc tế Mỹ (ITC) xem xét. Nếu ITC ra phán quyết (dự kiến vào cuối tháng 4/2021) khẳng định vi phạm thì DOC sẽ chính thức áp thuế CVD.

Kết luận thao túng tiền tệ của Bộ Tài chính hồi tháng 8 cũng là cơ sở để USTR công bố ngày 2/10/2020 cuộc điều tra thao túng tiền tệ với Việt Nam theo Section 301 Luật Thương mại 1974 (Bộ Tài chính không dùng luật này để điều tra thao túng tiền tệ). Phiên điều trần công khai về vấn đề này sẽ diễn ra ngày 29/12/2020 theo hình thức trực tuyến. Sau đó, USTR tiếp tục nhận các ý kiến tham gia bằng văn bản đến ngày 7/1/2021.

Song song với cuộc điều tra nói trên, USTR cũng đồng thời tiến hành cuộc điều tra về việc nhập khẩu và sử dụng gỗ bất hợp pháp của Việt Nam (công bố điều tra cùng ngày, cùng cơ sở pháp lý là Section 301) với phiên điều trần công khai vào 28/12/2020 và hạn chót nhận ý kiến tham gia vào 6/1/2021.

Thông thường, sẽ phải mất vài tuần sau hạn chót này USTR mới ra kết luận. Nếu kết luận là vi phạm thì có nhiều lựa chọn để buộc Việt Nam phải điều chỉnh chính sách nhằm loại bỏ lợi thế không công bằng của hàng hoá Việt Nam do chính sách can thiệp tiền tệ tạo ra. Tuy nhiên, lựa chọn ưa thích của Trump là áp thuế nhập khẩu trừng phạt như đã làm với TQ. Tariff này có thể lên tới 25% (chứ ko cần tương xứng với mức trợ cấp như CVD) và áp cho bất kỳ ngành hàng nào.

Tuần vừa rồi có một số tin đồn rằng USTR sẽ làm theo “quy trình rút gọn” (short circuit) để ra phán quyết và sớm áp tariff trừng phạt. Tin đồn này dường như được củng cố bởi Quy kết thao túng tiền tệ (Designation, cao hơn determination hồi tháng 8 cho Việt Nam) mà Bộ Tài chính công bố cho Việt Nam và Thuỵ Sỹ hôm 16/12 và trong báo cáo bán niên gửi Quốc hội cùng ngày.

Tuy nhiên, có những người có thẩm quyền trong CP Mỹ cho biết, ít nhất 3 nguồn có hiểu biết trực tiếp về vụ này, trong đó có Trưởng Ban pháp chế (Chief Legal Counsel) và một Trợ lý (Assistant) USTR, phủ nhận những tin đồn nói trên.

Việc Bộ Tài chính công bố currency manipulator designation hôm 16/12 vừa rồi có thể do họ đằng nào cũng phải nộp báo cáo bán niên cho Quốc hội mà năm nay do COVID nên chỉ nộp được duy nhất một báo cáo trước khi hết năm. Trong báo cáo này có currency manipulator designation và giải thích chi tiết. Việc công bố này rất có thể độc lập với tiến trình điều tra section 301 của USTR (và về lý thuyết là như vậy).

Ngoài ra, mục đích cuối cùng (end) của Mỹ vẫn là giảm thâm hụt thương mại (trước mắt) hướng tới cân bằng hoặc thặng dư thương mại (về lâu dài) với Việt Nam, nên nếu có những biện pháp khác hiệu quả hơn tariffs (ví dụ Việt Nam ký vài hợp đồng mua LNG Mỹ hay ban hành chính sách nhập nhiều nông sản Mỹ hơn) để đạt được mục tiêu cuối cùng này thì về logic Trump sẽ không áp thuế nhập khẩu trừng phạt. (Nhưng đấy là giả định ông hành động theo logic).

Cuối cùng, khác với các vụ điều tra chống bán phá giá (anti-dumping) hay chống trợ cấp (anti-subsidization) như vụ lốp xe nói trên của DOC, vụ điều tra về gỗ bất hợp pháp và thao túng tiền tệ đối với Việt Nam hoàn toàn không có nguyên đơn (các DN, hiệp hội DN Mỹ là bị hại). Còn hầu như tất cả các ý kiến tham gia điều trần ở cả 2 vụ (cả của Việt Nam và cộng đồng doanh nghiệp Mỹ) đều cho rằng Việt Nam không vi phạm và nêu ra những hệ lụy tiêu cực cho doanh nghiệp Mỹ nếu chính phủ Mỹ áp đặt các biện pháp trừng phạt.