Tinh giản hay tinh giảm?

Các công dân đau đáu với tình hình chính trị và xã hội trong nước chắc cũng đã từng thấy thông báo “tinh giản biên chế” “tinh giản bộ máy nhà nước” trên ti-vi, song thỉnh thoảng cũng lại nghe “tinh giảm nhân viên viên chức,” “tinh giảm chương trình sách giáo khoa” trên đài. Vậy “tinh giản” và “tinh giảm” có giống nhau không và nếu không thì khác nhau thế nào?

Tinh giản hay tinh giảm?

Về mặt từ vựng, “tinh giảm” và “tinh giản” đều được cấu thành từ các từ tố gốc Hán sau:

– Tinh 精: Vốn nghĩa là hạt gạo (mễ 米) được giã trắng, rồi mở ra các nét nghĩa rộng hơn như tốt, sạch, thuần khiết, rành rẽ, thần linh yêu quái các loại. Tiếng Việt ta có rất nhiều từ với chữ “tinh” này: tinh thần, tinh túy, tinh thông, tinh nhuệ, tinh hoa hâm dở, Sơn Tinh Thủy Tinh, di tinh mộng tinh vân vân…

– Giản 簡: Sơ sài, lược bớt, chọn lọc (cùng với các nét nghĩa khác). Đây chính là từ “giản” trong giản đơn, giản dị, tối giản…

– Giảm 減: Trừ đi, ít đi, như trong giảm thiểu, thuyên giảm, giảm trừ, giảm giá… Khác với “giản,” “giảm” đã được Việt hóa hoàn toàn và có thể đứng riêng rẽ hoành tráng như một tượng đài, ví dụ có công dân từng nước mắt ngắn dài mà tâm sự với lực lượng rằng “Tháng rồi em tiêu chảy giảm cả chục kí lô, mất cả bụng phệ, thành ra bị đuổi không cho làm cảnh sát giao thông nữa.”

Xem thêm: World Class là gì? Việt Nam có “World Class” nào không?

Tuy nhiên, trong khi tinh giản 精簡 là một từ độc lập và được gần như tất cả các bộ từ điển Hoa ngữ ghi nhận với nghĩa “lựa chọn cẩn thận, giảm bớt, thu gọn lại để đạt chất lượng cao (hơn)” thì tinh giảm 精減 lại không phải là một từ mà chỉ là hai hình vị riêng rẽ – mặc dù thỉnh thoảng vẫn được/bị dùng nhầm do hiện tượng đồng âm [jīng jiǎn]. Lưu ý thêm rằng, cuốn từ điển tiếng Việt uy tín nhất hiện nay là Từ điển Tiếng Việt của viện Ngôn ngữ học (còn gọi là từ điển Hoàng Phê) có ghi nhận mục từ “tinh giảm,” nhưng chỉ ở dạng khẩu ngữ của “tinh giản” chứ không xem là một từ chính cống.

Tóm lại, để chỉ một quá trình sàng lọc kĩ lưỡng, xem xét trước sau, săm soi mọi nhẽ, đuổi người cần giữ giữ người cần đuổi, thầy phải cho ra trò mà thò phải cho ra chày, thì các công dân hãy dùng “tinh giản” thay vì “tinh giảm.” Nói cho đúng ra, cho dù ở bất kì trường hợp nào các công dân cũng cứ dùng “tinh giản.” Chỉ có một chỗ mà các công dân có thể dùng “tinh giảm,” và đó là cái chỗ rất u buồn mà lực lượng đính kèm theo đây.

Xem thêm: The New York Times và hình mẫu về mô hình tạo doanh thu từ độc giả