Báo tôi ít đọc, phim trong nước tôi ít xem, influencers tôi ít theo dõi, và kỳ lạ nhất là tôi còn chẳng có TikTok trong điện thoại.
Đêm nay tôi tải lại Winamp. Những độc giả trẻ thậm chí sẽ không biết Winamp là cái gì. Nó là một “phần mềm” (thời mà các chương trình máy tính còn được gọi là “phần mềm” chứ không phải “ứng dụng”), và dùng để nghe nhạc ngoại tuyến. Bạn có một danh bạ các file mp3 trong máy, bạn đã tuyển lựa nó, vừa xin, vừa tranh thủ download ở quán net (rồi cho vào một cái USB đi mượn), vừa convert từ đĩa CD (cũng đi mượn), bạn cho vào máy tính cá nhân của mình rồi nghe chúng.
Tôi không biết tại sao mình lại tải lại Winamp, vì xét đến điều kiện hiện tại, không ai cần một trình nghe nhạc ngoại tuyến ở trong máy nữa. Tôi cũng không có file mp3 nào trong ổ cứng cả. Tất cả chúng ta đã chuyển sang streaming trực tuyến từ lâu rồi.
Chắc là chỉ tò mò rằng cái phần mềm này sống chết ra sao, và hình thái của nó hiện tại là gì.
Tôi phải tải một file về để nghe. Và tôi nhớ ra bài hát, mà có lẽ đã chơi nhiều nhất bằng Winamp trong đời. Tôi tải “Tình yêu tôi hát” của Việt Anh, bản Hồng Nhung và Lam Trường song ca. Còn hay không còn Winamp, nó vẫn là một trong những bản song ca hay nhất cái thế kỷ này.
Tôi ném file vào Winamp, mở cái visualization xanh đỏ nhấp nháy huyền thoại lên, và nghe Tình yêu tôi hát.
Tôi nhận ra rằng bài này dài 6 phút 37 giây. Đã có thời những bài hát được dài đến hơn 5 phút. Rất nhiều nghiên cứu từ đầu thập kỷ này đã chỉ ra một xu hướng tất yếu: thời lượng các ca khúc trên toàn cầu đang thu ngắn lại. Các bài hát trung bình được tải lên Spotify trong vài năm qua chỉ còn dài có ba phút và vài giây thôi. Đấy là kết quả của sự bùng nổ streaming, của các mô hình kinh tế phụ thuộc vào “số lượt”, càng ngắn thì người ta càng stream nhiều, replay nhiều. Và nói chung là một mả lý do nữa khiến ca khúc nói riêng, hay nội dung nói chung đang ngắn lại. Bạn là người của thời đại này, bạn tự nhận ra các lý do đó.
Tôi sống trong giới truyền thông và xuất bản đã gần 20 năm. Anh em tôi bây giờ, ở nhiều dạng sáng tác, thậm chí còn đang viết cả một tác phẩm và chỉ đầu tư vào một hai câu (mà họ gọi là “pickup line”) và mong chờ câu đó viral. Kỳ vọng thời đại này chỉ thế thôi.
Tôi tải bài thứ hai, “Người đi xa mãi”, cũng của Việt Anh. Bài này dài 5 phút 37 giây. Thập kỷ 90, theo thống kê của UCLA, là giai đoạn mà các bài hát pop có thời lượng dài nhất trong lịch sử nhạc pop. Có vẻ như ngày ấy người ta sống chậm hơn. Bài hát dài hơn, nhưng họ đã ngồi lắng nghe, từ ổ cứng máy tính hay từ giá đĩa của mình, theo một playlist đã cầu kỳ lựa chọn như thể nó là một phần nhân cách bản thân.
Mọi người hay tỏ ý ngạc nhiên khi tôi không theo dõi dòng nội dung đương đại nữa. Báo tôi cũng ít đọc; phim trong nước tôi ít xem (dù chục năm trước tôi chăm chỉ đi ủng hộ từng bộ phim nhà nước đặt hàng cho đến các tác phẩm độc lập ăn may ra phòng chiếu); influencers tôi ít theo dõi; và kỳ lạ nhất là tôi còn chẳng có TikTok trong điện thoại. “Nhưng anh phải theo dõi để biết xu hướng chứ?”, ai đó trong một đoàn làm phim quảng cáo thốt lên, với người anh đã nhận một mả tiền để viết kịch bản cho họ. “Anh không thấy mình bỏ qua thứ gì cả”, tôi nói.
Tôi không thấy mình bỏ qua thứ gì cả. Mọi thứ được thiết kế để chúng đến và đi rất nhanh. Người ta dùng từ “nội dung”, một từ tôi thực sự rất ghét, nhàn nhạt và phản ánh tính chất hàng hóa công nghiệp, cho mọi dạng thức. Nếu chỉ bốn tháng nữa thôi không ai còn nhớ thứ này đã từng tồn tại, và không ai hiểu vì sao nó từng hot, thì tại sao nó lại quan trọng? Tôi thậm chí không hề trở nên lạc hậu trong bất kỳ cuộc trò chuyện nào, dù không “tiêu thụ nội dung” đã lâu.
Nếu công việc đòi tôi phải biết về một chủ đề nào đó thì lúc đó thực hiện nghiên cứu cẩn thận cũng không muộn. Mình chuyên nghiệp mà.
Năm ngoái, tôi nhắn tin cho cô Đoàn Minh Phượng. Tôi không quen cô Phượng, nhưng tôi bảo cô, rằng cháu đã rất ngoan, cháu đã đọc hết Và khi tro bụi; đã khuyên bất kỳ ai trông có vẻ muốn đọc sách là hãy đọc Và khi tro bụi đi. Cô cho cháu xem Hạt mưa rơi bao lâu với. Hồi phim ra cháu còn bé quá không được xem. Cô Phượng gửi tôi một bản phim. Và cô bảo: “Điều cô mong ước nhất chỉ là Hoàng xem phim thật chậm thôi. Giờ không ai còn thì giờ để xem gì đọc gì, cô xin sự chậm rãi tức là thứ quí nhất”.
Đêm nay, tôi tải Winamp xuống nghe Tình yêu tôi hát. Và tôi đọc Những đứa trẻ phố Arbat của Rybakov.
Trong sách có anh Xasa. Bạn biết đấy, văn học giai đoạn cuối thập kỷ 80 này, có biết bao nhiêu người cán bộ cách mạng khái tính bị vùi dập. Anh phụ trách báo tường ở nhà máy, nhưng lại làm thơ con cóc để nói về “lao động hợp mốt”.
“Lao động hợp mốt là cái gì?”, đồng chí bí thư đay nghiến trong cuộc họp kỷ luật, “Bằng lao động chúng ta đang tạo nên nền móng của chủ nghĩa xã hội, đó cũng là sự nghiệp vinh dự của chúng ta. Nhưng đối với Pankratôp đó chỉ là ‘phương tiện’. Chỉ những kẻ ác tâm lường gạt nhân dân mới viết được như thế”.
Anh Xasa Pankratôp ngu.
Tôi không xem các sản phẩm hợp mốt. Tôi cũng không bàn được gì. Tôi chỉ muốn theo lời cô Phượng dặn, cố gắng nghe nhìn đọc và nghĩ mọi thứ chậm rãi. Tôi không bàn, vì ở kỷ nguyên nào cũng thế, bọn mà dèm pha về cách anh em đang sống và làm việc, dám mô tả thành tựu anh em đang có là kết quả sự “hợp mốt”, bọn đấy đều như Xasa, sẽ bị kiểm điểm bắt ăn shit. Chỉ là viết thế này, muốn thanh minh kể lể rằng tại sao tôi không viết gì mấy trên này nữa, dù tôi biết vẫn còn nhiều người yêu quý mình đang muốn.