Chứng tê liệt khi ngủ (bóng đè) là hiện tượng trong giấc ngủ hầu hết mọi người đều đã từng gặp phải.
Mới đây Tom Holland đã có buổi phỏng vấn với tạp chí GQ trong khuôn khổ quảng bá cho Spider-Man: No Way Home. Nam diễn viên 25 tuổi mới tham gia showbiz được một thời gian nhưng đã trở nên nổi tiếng khi được chọn vào vai Peter Parker. Tom Holland cho biết bản thân đang phải vật lộn với chứng tê liệt khi ngủ (sleep paralysis) hay Việt Nam còn có cái tên thân quen là “bóng đè”. Vậy tê liệt giấc ngủ là gì đến mức Tom Holland bị ám ảnh?
Tê liệt khi ngủ là gì?
Tê liệt khi ngủ (bóng đè) là tình trạng mất khả năng cử động tạm thời xảy ra ngay sau khi chìm vào giấc ngủ hoặc ngủ dậy bị tê liệt người, đôi khi liệt người khi ngủ. Bạn vẫn nhận thức được trong khi nó xảy ra, thường liên quan đến ảo giác và cảm giác nghẹt thở. Những giai đoạn tê liệt khi ngủ này liên quan đến các yếu tố của cả lúc ngủ và lúc thức, đó là một phần lý do tại sao chúng có thể làm phát sinh các triệu chứng đau. Tê liệt khi ngủ là một dạng mất ngủ, nó có thể kéo dài từ vài giây đến vài phút và thường xảy ra khi người bệnh nằm ngửa. Chứng tê liệt khi ngủ thường xảy ra ở những bệnh nhân mắc chứng ngủ rũ.
Các đặc điểm của chứng tê liệt khi ngủ
Mặc dù nó không gây ra bất kỳ tổn hại nào về thể chất, nhưng cảm giác không thể di chuyển có thể rất đáng sợ và gây ra lo lắng đáng kể. Nhiều người gặp phải các triệu chứng bổ sung làm tăng thêm chấn thương của họ. Bao gồm:
- Cảm nhận được bước chân, giọng nói, bóng tối, v.v.
- Áp lực lên ngực
- Cảm giác trôi nổi, bay bổng hoặc trải nghiệm ngoài cơ thể
- Cảm giác nghẹt thở như bị bóp cổ
- Những ảo giác này rất có thể liên quan đến sự lo lắng.
Có ba yếu tố chính trong một giai đoạn tê liệt khi ngủ và tất cả đều phải có để có thể chẩn đoán:
- Bệnh nhân có nhận thức rằng họ đang tỉnh
- Bệnh nhân nhận thức được môi trường xung quanh của họ
- Bệnh nhân hoàn toàn không cử động được (mất trương lực cơ).
Đây là những đặc điểm chính của một giai đoạn tê liệt khi ngủ. Trên thực tế, mọi người đang ngủ đều bị tê liệt khi ngủ trong giai đoạn REM.
Cơ thể có thể nghỉ ngơi, mặc dù tâm trí vẫn tiếp tục hoạt động. Trong rối loạn tê liệt khi ngủ, giai đoạn mất trương lực đi kèm với sự tỉnh táo và nhận thức bất thường này – điều này có thể khiến người bị ảnh hưởng vô cùng lo lắng, ngay cả khi không có triệu chứng nào khác đi kèm với giai đoạn này.
Đối với hầu hết mọi người, tê liệt khi ngủ không phải là một vấn đề nghiêm trọng. Nó được phân loại là một tình trạng lành tính và thường không xảy ra đủ thường xuyên để gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
Tuy nhiên, ước tính có khoảng 10% số người bị các đợt tái phát hoặc khó chịu hơn khiến chứng tê liệt khi ngủ trở nên đặc biệt khó chịu. Kết quả là, họ có thể nảy sinh những suy nghĩ tiêu cực về việc đi ngủ, giảm thời gian dành cho giấc ngủ hoặc gây lo lắng xung quanh giờ đi ngủ khiến họ khó đi vào giấc ngủ hơn. Thiếu ngủ có thể dẫn đến buồn ngủ quá mức và nhiều hậu quả khác đối với sức khỏe tổng thể của một người.
Các loại tê liệt trong giấc ngủ
Trong các tài liệu y khoa, hai loại tê liệt giấc ngủ thường được nhắc đến:
- Chứng tê liệt khi ngủ cô lập là một chứng rối loạn thần kinh khiến não bộ không thể kiểm soát đúng mức độ thức và thường dẫn đến chứng tê liệt khi ngủ.
- Tình trạng tê liệt khi ngủ tái phát liên quan đến nhiều đợt theo thời gian dài.
Trong nhiều trường hợp, hai đặc điểm xác định này được kết hợp để mô tả tình trạng tê liệt khi ngủ cô lập tái phát (RISP), liên quan đến các trường hợp tê liệt khi ngủ liên tục ở một người không mắc chứng ngủ rũ.
Nguyên nhân gây chứng tê liệt trong giấc ngủ
Chứng tê liệt khi ngủ có liên quan đến REM (chuyển động mắt nhanh), giai đoạn của giấc ngủ mà chúng ta thường mơ. Trong thời gian này, não đóng tất cả các nhóm cơ không quan trọng trong cơ thể, rất có thể sẽ ngăn chúng ta thực hiện ước mơ của mình.
Chứng tê liệt khi ngủ xảy ra khi có sự truyền nhầm tín hiệu thần kinh và não không thể kích hoạt lại các cơ, khiến bệnh nhân tỉnh táo, nhưng hoàn toàn bị tê liệt. Đó là một trạng thái REM bất thường và là dấu hiệu cho thấy cơ thể bạn không di chuyển trơn tru trong các giai đoạn của giấc ngủ.
Nguyên nhân chính xác của chứng tê liệt khi ngủ vẫn chưa được biết, nhưng di truyền có thể đóng một phần lớn. Tuy nhiên, ngoài gen của bạn, có một số yếu tố nguy cơ khác có thể làm tăng cơ hội xuất hiện. Bao gồm:
Rối loạn giấc ngủ và các vấn đề về giấc ngủ khác
Rối loạn giấc ngủ và các vấn đề về giấc ngủ khác đã chỉ ra một số mối tương quan mạnh nhất với chứng tê liệt khi ngủ cô lập. Tỷ lệ tê liệt khi ngủ cao hơn – 38% trong một nghiên cứu- được báo cáo bởi những người mắc chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA), một chứng rối loạn giấc ngủ lặp đi lặp lại trong quá trình thở. Chứng tê liệt khi ngủ cũng được phát hiện là phổ biến hơn ở những người bị chuột rút chân vào ban đêm.
Thiếu ngủ
Tình trạng tâm thần hiện có như rối loạn lưỡng cực. Những người bị rối loạn lo âu , bao gồm cả rối loạn hoảng sợ, dường như có nhiều khả năng gặp phải tình trạng này hơn. Một số mối liên quan mạnh mẽ nhất là ở những người bị rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và những người khác đã từng tiếp xúc với lạm dụng tình dục ở thời thơ ấu hoặc các loại đau khổ về thể chất và tinh thần khác. Ngừng rượu hoặc thuốc chống trầm cảm cũng có thể dẫn đến phục hồi REM và cũng có thể gây tê liệt khi ngủ.
Lạm dụng ma túy hoặc rượu
Chứng tê liệt khi ngủ là một hiện tượng phổ biến đáng ngạc nhiên, có tới 40% dân số mắc ít nhất một lần trong đời. Mặc dù nó có thể ảnh hưởng đến nam giới và phụ nữ ở mọi lứa tuổi, nhưng các triệu chứng đầu tiên thường xuất hiện ở thời thơ ấu, thanh thiếu niên hoặc thanh niên (từ độ tuổi 7 đến 25). Sau khi bắt đầu ở tuổi thiếu niên thì các cơn có thể xảy ra thường xuyên hơn ở độ tuổi 20 và 30.
Phương pháp điều trị chứng tê liệt trong giấc ngủ
Bước đầu tiên trong điều trị chứng tê liệt khi ngủ là nói chuyện với bác sĩ để xác định và giải quyết các vấn đề tiềm ẩn có thể góp phần vào tần suất hoặc mức độ nghiêm trọng của các cơn. Ví dụ, triệu chứng này có thể liên quan đến điều trị chứng ngủ rũ hoặc các bước để kiểm soát tốt hơn chứng ngưng thở khi ngủ.
Nhìn chung, thì có rất ít bằng chứng khoa học về phương pháp điều trị tối ưu cho chứng tê liệt khi ngủ. Do đó, thậm chí chỉ cần bác sĩ xác nhận và bình thường hóa các triệu chứng của họ cũng có thể có lợi.
Do mối liên hệ giữa chứng tê liệt khi ngủ và các vấn đề về giấc ngủ nói chung, cải thiện vệ sinh giấc ngủ là trọng tâm phổ biến trong việc ngăn ngừa chứng tê liệt khi ngủ. Vệ sinh giấc ngủ đề cập đến việc bố trí phòng ngủ và thói quen hàng ngày của một người ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
Ví dụ về các mẹo ngủ lành mạnh có thể góp phần vào việc vệ sinh giấc ngủ tốt hơn và nghỉ ngơi hàng đêm đều đặn hơn bao gồm:
- Tuân theo cùng một lịch trình đi ngủ và thức dậy hàng ngày, kể cả vào cuối tuần.
- Giữ một thói quen trước khi đi ngủ giúp bạn thoải mái và thư giãn.
- Trang bị cho giường của bạn một tấm nệm và gối thoải mái.
- Thiết lập phòng ngủ của bạn để hạn chế được sự xâm nhập của ánh sáng hoặc tiếng ồn.
- Giảm tiêu thụ rượu và caffein, đặc biệt là vào buổi tối.
- Cất các thiết bị điện tử, bao gồm cả điện thoại di động, ít nhất nửa giờ trước khi đi ngủ.
- Cải thiện vệ sinh giấc ngủ thường được kết hợp với liệu pháp hành vi nhận thức cho chứng mất ngủ (CBT-I) , một loại liệu pháp trò chuyện có tác dụng kiềm chế những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực khiến mất ngủ.
Một dạng cụ thể của CBT đã được phát triển để điều trị chứng tê liệt khi ngủ, nhưng cần phải nghiên cứu thêm để xác nhận hiệu quả của nó. CBT đã có thành tích trong việc giải quyết các tình trạng sức khỏe tâm thần như lo lắng và PTSD có thể là các yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ tê liệt khi ngủ.
Khi bạn thức dậy đột ngột vào giữa đêm, bạn cố gắng vượt qua quá trình tự động hóa này và bắt đầu tự thở, điều này tạo ra cảm giác ngột ngạt. Những bệnh nhân cảm thấy choáng ngợp bởi các triệu chứng có thể muốn xem xét một quá trình trị liệu, chẳng hạn như tư vấn tâm lý hoặc liệu pháp thôi miên, để giúp họ đối phó lại chúng.
